اولین درس در زمینه مهندسی شیمی نخستین بار توسط پروفسور «نورتون» در سال ۱۸۸۱ در دانشگاه MIT و در دانشکده مکانیک تدریس شد؛ نورتون شیمی صنعتی تدریس میکرد.
در آن زمان صنایع شیمیایی رو به توسعه گذاشته بودند و لازم بود ساخت و بهرهبرداری از فرایندهای شیمیایی توسّط افراد متخصّص صورت گیرد. در آن زمان طرّاحی و نظارت بر ساخت فرایندهای شیمیایی و صنایع شیمیایی به دو شکل صورت میگرفت:
۱. به وسیله شیمیدانهایی که از تئوریهای شیمیایی و علوم آزمایشگاهی آگاهی داشته، ولی اطّلاعات فنّی و تجارب کافی از طراحی صنعتی نداشتند.
۲. به وسیله مهندسان مکانیکی که تجربه طرّاحی صنعتی داشتند، ولی اطّلاعات کافی از فرایندهای شیمیایی نداشتند.
این موضوع باعث شد که تا مدّتی برای طرّاحی واحدهای شیمیایی از شیمیدانان و مهندسان مکانیک به صورت مشترک استفاده شود. امّا برای هماهنگکردن کار این دو گروه، به افرادی نیاز بود که هم از فرایندهای شیمیایی و هم از طرّاحی صنعتی مطّلع باشند و هم تجربههای آزمایشگاهی لازم را داشته باشند. از این رو رشتهای جدید در دانشگاهها با نام «شیمی صنعتی» یا «صنایع شیمیایی» به وجود آمد. با توسعه تدریجی صنایع شیمیایی، نیاز به چنین متخصّصانی که هم در زمینه طرّاحی صنعتی و هم در زمینه فرایندهای شیمیایی تخصص داشتند، بیشتر احساس شد. به این ترتیب، دورههایی با نام «مهندسی شیمی مدرن» در دانشگاهها پایهگذاری شدند. توسعه صنایع شیمیایی باعث شد که دانشگاهها اقدام به تأسیس دانشکده مهندسی شیمی به صورت مجزّا کرده و آن را جدا از رشتههای شیمی و مکانیک تدریس کنند.
مهندسی شیمی در ایران:
دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه علم و صنعت ایران با فارغالتحصیل نمودن اولین دانشآموخته خود در سال ۱۳۱۴ به عنوان اولین دانشکده مهندسی شیمی در ایران پا به عرصه فعالیت گذارد. دانشگاه علم و صنعت ایران که در سالهای آغازین خود به عنوان «مدرسه صنعتی ایران و آلمان» شناخته میشد پس از جنگ جهانی اول به عنوان غرامت جنگی به ایران واگذار شده بود، در هر کدام از رشتههای مهندسی شیمی، برق و ماشین حدود بیست دانشجو میپذیرفت. دانش آموختگان مدرسه صنعتی ایران پس از یک دوره تحصیلی دو ساله «مهندس شیمی» نامیده میشدند. در سال ۱۳۱۳ «دانشگاه تهران» تأسیس شد و رشته مهندسی شیمی یکی از رشتههای ارائه شده در دانشکده فنّی بود. در سال ۱۳۳۶ دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران) تأسیس شد و در رشته مهندسی شیمی و برای یک دوره چهار ساله به پذیرش دانشجو اقدام کرد. امّا برنامه درسی آن زمان دانشگاه تهران و پلی تکنیک هنوز با برنامه واقعی مهندسی شیمی تفاوت بسیار داشت. درسهایی مانند «انتقال حرارت»، «انتقال جرم» و «طراحی رآکتور» در سرفصل دروس گنجانده نشده بودند و از تنها درسهای ویژه مهندسی شیمی «تقطیر»، «جذب» و «ترمودینامیک» را میتوان نام برد. پس ازاین دو دانشگاه، «دانشگاه شیراز» و پس از آن در سال ۱۳۴۵ دانشگاه صنعتی شریف (صنعتی آریا مهر سابق) این رشته را راه اندازی کردند، که برنامه درسی آنها تفاوت چندانی با برنامه درسی که امروز در رشته مهندسی شیمی ارائه میشود نداشت. در سالهای بعد، دوره کارشناسی ارشد و در برخی دانشگاهها دوره دکتری مهندسی شیمی نیز راه اندازی شد.
مهندسی شیمی در دانشگاه صنعتی سیرجان:
بخش مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی سیرجان در سال ۱۳۸۸ با پذیرش اولین دوره دانشجویان دوره کارشناسی شکل گرفت. هم اکنون بخش مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی سیرجان دارای ۵ عضو هیأت علمی، ۲ دانشجوی دکتری بورسیه و ۲۵۰ دانشجوی در مقطع کارشناسی میباشد.
این بخش مجهز به آزمایشگاه های شیمی آلی، شیمی فیزیک، شیمی تجزیه، شیمی عمومی، عملیات واحد، مکانیک سیالات، انتقال حرارت و کنترل فرایندها می باشد.
تفاوت مهندسی شیمی و شیمی
این دو عنوان بعضی اوقات، به دلیل تشابه اسمی، باهم اشتباه میشوند.
یک مهندس شیمی فردی است با قابلیت طراحی و کنترل وسایل و تجهیزات صنعتی برای تولید مواد شیمیایی که در عین حال مقداری از علم شیمی، که در طراحیهای صنعتی لازم است، میداند. مهندسی شیمی علم کاربرد ریاضیات، شیمی، فیزیک و اقتصاد در فرایند تبدیل مواد خام به مواد باارزشتر یا سودمندتر است. مهندسی شیمی را میتوان بطور کلی علم استفاده از موازنه جرم، موازنه انرژی و موازنه اندازه حرکت برای طراحی و کنترل واحدهای فرآیندی شیمیایی از قبیل واحدهای یک پالایشگاه پتروشیمی، صنایع چوب و کاغذ و غیره در نظر گرفت.
درحالی که یک شیمیست بیشتر با آزمایشگاه سروکاردارد و درحوزه علم (science)و تحقیق (research) فعالیت دارد